QS एशिया र्याङ्किङ २०२५: भारतीय विश्वविद्यालयहरूको ग्लोबल प्रगति उल्लेखनीय
काठमाडौँ । भारतका १६३ विश्वविद्यालयहरूले QS एशिया र्याङ्किङ २०२५ मा स्थान बनाउँदै सबैभन्दा धेरै प्रतिनिधित्व गर्ने देशका रूपमा शीर्ष स्थान हासिल गरेको छ । यो १६औं संस्करणको र्याङ्किङमा एशियाका २५ उच्च शिक्षा प्रणालीका ९८४ विश्वविद्यालयहरू समावेश गरिएका छन्। भारतीय संस्थाहरूले अनुसन्धानलाई प्राथमिकता दिँदै गरेका प्रयासहरूले यस वैश्विक र्याङ्किङमा प्रगति गर्न मद्दत गरेको विशेषज्ञहरूले बताएका छन् ।
यो र्याङ्किङ, जुन २००९ देखि वार्षिक रूपमा प्रकाशित हुँदै आएको छ, एशियाका शीर्ष विश्वविद्यालयहरूलाई हरेक वर्ष चिन्हित गर्छ । QS एशिया र्याङ्किङको विधि विश्व विश्वविद्यालय र्याङ्किङसँग मिल्दोजुल्दो छ तर यसमा केही अतिरिक्त सूचकहरू र अनुकूलित तौलहरू समावेश छन् ।
QS एशिया र्याङ्किङ तयार गर्न ११ सूचकहरू प्रयोग गरिन्छ: शैक्षिक प्रतिष्ठा (३०%), रोजगारदाताको प्रतिष्ठा (२०%), विद्यार्थी-शिक्षक अनुपात (१०%), अन्तर्राष्ट्रिय अनुसन्धान सञ्जाल (१०%), प्रति कागज उद्धरणहरू (१०%), प्रति संकाय कागजहरू (५%), पीएचडीसहितका कर्मचारीहरूको अनुपात (५%), भित्रिने आदान-प्रदान विद्यार्थीहरूको अनुपात (२.५%), र बाहिर जाने आदान-प्रदान विद्यार्थीहरूको अनुपात (२.५%) ।
यो वर्ष, IIT दिल्लीले ४४औं स्थानमा रहँदै IIT बम्बे (४८औं स्थानमा) लाई पछि पार्दै भारतका लागि QS एशिया र्याङ्किङमा शीर्ष स्थान हासिल गरेको छ ।
IIT दिल्लीको सफलता अनुसन्धान उत्पादकत्वमा भारतको उत्कृष्टतालाई झल्काउँछ। ICFAI विश्वविद्यालय सिक्किमका चान्सलर ओ.आर.एस. रावले भने, ‘भारतीय विश्वविद्यालयहरूले अनुसन्धान उत्पादनको गुणस्तर र परिमाण दुवैमा राम्रो गरिरहेका छन् ।’, उनले थपे, ‘NIRF र्याङ्किङहरूले अनुसन्धानलाई सबैभन्दा ठूलो तौल दिएकोले स्वस्थ प्रतिस्पर्धा बढाउन मद्दत गरेको छ ।’
तर, उनले यो पनि औंल्याए कि भारतीय विश्वविद्यालयहरूले अन्तर्राष्ट्रिय उपस्थितिमा सुधार गर्न आवश्यक छ। यो सूचकले कति अन्तर्राष्ट्रिय विद्यार्थीहरू भारतमा पढ्न आउँछन् र कति अन्तर्राष्ट्रिय संकायहरू उपस्थित छन् भन्ने विश्लेषण गर्दछ । NEP २०२० ले २०३० सम्म भारतीय विश्वविद्यालयहरूको अन्तर्राष्ट्रियकरणमा जोड दिएकाले यो सुधार सम्भव देखिएको छ ।
र्याङ्किङहरूमाथि हुने आलोचनाहरूको विषयमा रावले भने, ‘QS र्याङ्किङहरूले सबै कुरा भन्छन् भनेर ठोकुवा गर्न सकिन्न । भारतका विशेष मुद्दाहरूलाई यी र्याङ्किङहरूले समेट्दैनन् । पेशागत शिक्षामा, उदाहरणका लागि, प्लेसमेन्ट महत्त्वपूर्ण हुन्छ । तर, QS ले प्लेसमेन्टलाई होइन, रोजगारदाताको प्रतिष्ठालाई तौल दिन्छ ।’ अनुसन्धानलाई धेरै तौल दिने आलोचनामा उनले भने, ‘अनुसन्धान र नवप्रवर्तन देशको विकासका साधन हुन्। अनुसन्धान बिना अन्तर्राष्ट्रिय हुन सकिँदैन ।’
QS एशिया २०२५ र्याङ्किङमा भारतका शीर्ष १० मध्ये ८ विश्वविद्यालयहरू IIT छन् । IIT-हरूमा विभिन्न विषय र अनुसन्धानमा प्रगति भएको छ । IIT मद्रासले हाल स्वास्थ्य सेवामा काम गर्दैछ भने IIT खडगपुरले चिकित्सा क्षेत्रमा प्रवेश गर्ने तयारी गरेको छ । IIT-हरू सामाजिक विज्ञान र व्यवस्थापनमा पनि विस्तार गरिरहेका छन् । QS र्याङ्किङहरूले भारतीय विश्वविद्यालयहरूको अनुसन्धान फोकस र प्रगतिको महत्त्व झल्काउँछ । यद्यपि, अनुसन्धान, अन्तर्राष्ट्रियकरण, र शिक्षण गुणस्तरलाई समायोजन गर्दै विश्वविद्यालयहरूले भविष्यमा थप प्रगति गर्न आवश्यक रहेको विशेषज्ञहरूले बताएका छन् ।
