आज काग तिहार पर्व । यमराजको दूतका रुपमा कागलाई मीठो–मीठो चीजबीज खान दिएर साथैँ कागको पुजा गरेर मनाइएको छ ।

आउनुस्, कागका आनीबानी तथा रोचक पक्षहरु बारे जानौं ।

कागलाई यमदूतका रुपमा लिइन्छ । यमराजले लोकको खबर कागका माध्यमबाट थाहा पाउने भएकाले कागलाई यमदूतका रुपमा लिइदैँ आइएको हो । कागले यमराजसमक्ष राम्रो खबर लगिदियोस् भनेर कागलाई मीठो–मीठो खान दिई खुसी पार्ने चल्न चल्दै आएको छ ।

लोक व्यवहारमा काग घरमा आई कराएमा शुभ बोल, शुभ बोल भनी भन्ने प्रचलनसमेत छ । काग घर वरपर आई कराएमा उसले केही खबर लिएर आएको विश्वाससमेत गर्ने गरिन्छ ।

कागको सामाजिक संरचना बलियो हुन्छ । उनीहरु एक आपसमा मिलेर बस्ने र एक अर्कालाई सहयोग गर्न रुचाउँछन् । एकलाई दुःख पर्दा समूहमै आउँछन् । उनीहरुको संरचना सेनाको फौज जस्तै छ । “वान फर अल, अल फर वान” को रुपमा कागहरुले सहकार्य गर्छन् ।

पंक्षी संरक्षणकर्मी तथा चराविद् राजेन्द्र सुवाल भन्नुहुन्छ, “कागलाई हेर्दा खेरी “वान फर अल, अल फर वान” भन्ने छ नि सेनाको फौज जस्तैः हो । एक जनालाई दुःख पर्यो भने सबै जनाले सहयोग गर्छन् ।”

चराविद् सुवालका अनुसार कागले एक्लै खान रुचाउँदैन् । खाना अलिकति बढी हुनासाथ सबैलाई डाँकेर बोलाउँछ । उनीहरुमा एकले अर्कालाई सहयोग गर्ने संरचना छ ।

विगतको कुरा स्मरण गर्दै सुवालले भन्नुभयो, “मुस्ताङतिर कतै जानुभयो भने तपाइँ आएको पहिले नै थाहा पाउन्थ्यो । नयाँ मान्छे गाउँमा छिर्दा बित्तिकै उसले आवाज दिन्थ्यो । अनि गाउँलेले थाहा पाउन्थ्यें । काग र मनुष्यको सम्बन्ध समधुर छ ।”

काग एकदम चलाख हुन्छ । कागहरु जोडि बस्न रुचाउँछन् । कागले अरु चराहरुमाथि हाबी हुन खोज्छ । कागलाई मन नपर्ने चरा आफ्नो बासस्थानतिर आयो भने सबै मिलेर खेदाउँछन् । “कागलाई मन नपर्ने चरा आयो भने सबैले मिलेर लखेट्छन् ।”, सुवालले भन्नुभयो ।

सहरको कौशी खेतीमा समेत बाँदर आयो भने कागले कराएर सन्देश दिने चराविद् सुवाल बताउनुहुन्छ । कागले भान्सादेखि सिनोसम्म खान्छ । चिसोदेखि तातो ठाउँसम्म काग सजिलै बस्न सक्छ । चामलदेखि मासु, फलफुलसम्म कागले खान्छन् । तर, कागले किसानको खेतवारी र फलफूल भने सकाप पार्छ ।

गुडँ मजबुत
कागले आफ्नो गुडँलाई मजबुत बनाएको हुन्छ । घर तथा भवनहरु ढलान गर्दा प्रयोग हुने फलामका तारहरुलाई समेटेर कागले गुडँ बनाउने चराविद् सुवाल बताउनुहुन्छ । सामान्य हावाहुरी आउँदा समेत कागको गुडँ सुरक्षित हुन्छ ।

काग भन्दा कोइली चतुर
चराविद् सुवाल काग भन्दा कोइली चतुर हुने गरेको बताउनुहुन्छ । बच्चा जन्माउने बेलामा कोइलीले कागको गुडँमा गएर अण्डा राखिदिने गर्छ । कोइलीले अरुको गुडँमा अण्डा पारिदिने र आफुले नहुर्काउने गर्छ । त्यसले पनि कोइलीले कागको गुडँमा गएर अण्डा पारिदिने उहाँको बुझाइ छ ।

गुडँको नजिक आए आक्रमण
कागले आफ्नो गुडँलाई मजबुत बनाएको हुन्छ । यहीँ कोही गुडँको नजिक जान खोज्यो भने आक्रमण गर्ने गर्छ । यदी घरको लाई चिनेको खण्डमा भने कागले केही पनि गर्दैन् । तर, बाहिरी व्यक्ति गुडँ नजिक जान खोज्यो भने सबैलाई डाँकेर लखेट्ने गर्छ ।

यस्ता हुन्छन् काग
सामान्य त नेपालमा घरकाग, वनकाग र उच्च हिमाली भेगमा पाइने राजाकाग पाइन्छ ।

सुवालका अनुसार खैरो टाउको भएको काग घरकाग हो । यस्तै, जंगलमा पाइने काग “ लार्ज बिल्ड क्रो” हो । यो काग पूरै कालो हुन्छ । बस्तीको छेऊछाऊमा मात्रै बस्न रुचाउँछ ।

उच्च हिमाली भेगमा पाइने राजाकागलाई “रिभेन” पनि भनिन्छ । यी काग मुस्ताङ लगायतका क्षेत्रमा पाइन्छन् । यसको उडानको गति “फाइटर जेट” को जस्तै हुने गरेको सुवाल बताउनुहुन्छ ।

काग विद्युत्को पोल तथा तारमा सजिलै बस्न सक्छ । कागलाई जिब्रोबाट मात्रै करेन्ट लाग्ने गर्छ । यदी जिब्रोले तार छोयो भने करेन्ट लाग्छ । साथै, घटनास्थलमै कागको मृत्यु हुनसक्छ ।

विकसित देशहरुमा वैज्ञानिकहरुले कागलाई कुनै प्वालबाट समान निकाल्ने प्रशिक्षण देखि कागको प्रयोग गरेर मान्छे चिन्नेसम्म बनाउने गरेको सुवाल बताउनुहुन्छ ।

(पंक्षी संरक्षणकर्मी तथा चराविद् राजेन्द्र सुवालसँगको कुराकानीमा आधारित)

Source : https://www.khasokhas.com/211181